Η «πολιτική των αγωγών» θα διαμορφώσει το μέλλον στη ΝΑ Ευρώπη

Της Γκαμπριέλα Πρέντα για τους Southeast European Times – 23/07/07

Η ΝΑ Ευρώπη είναι ο τόπος τριών νέων προβλεπόμενων μεγάλων αγωγών πετρελαίου. [Getty Images]

Η «ευτυχία είναι πολλαπλοί αγωγοί» έλεγε ένα αυτοκόλλητο που κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 1990. Το ενεργειακό παιχνίδι δεν έχει αλλάξει και πολύ από τότε, αν και έχουν αλλάξει ορισμένοι από τους πρωταγωνιστές. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η ΝΑ Ευρώπη βρίσκεται στο προσκήνιο. Το μέλλον της περιοχής εξαρτάται όλο και περισσότερο από τη μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την ενεργειακά διψασμένη Δύση.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ διαφόρων έργων κατασκευής αγωγών γίνεται ολοένα πιο σκληρός. Υπάρχουν περισσότερες παρασκηνιακές πιέσεις, υπογράφονται περισσότερες συμφωνίες και διεξάγονται περισσότερες συναντήσεις σε ανώτατο επίπεδο για συζήτηση της ενεργειακής κατάστασης στην περιοχή, παράλληλα με τα άλλα βασικά θέματα που αφορούν τα Βαλκάνια.

Τα ενεργειακά θέματα υπήρξαν το επίκεντρο αρκετών σημαντικών γεγονότων κατά τις πρόσφατες εβδομάδες. Πρώτον, οι βούλγαροι νομοθέτες ενέκριναν ένα μεγάλο έργο κατασκευής αγωγού που προορίζεται να συνδέσει το βουλγαρικό λιμάνι του Μπουργκάς με την Αλεξανδρούπολη (Ελλάδα). Ο αγωγός θα μεταφέρει πετρέλαιο από το ρωσικό τερματικό σταθμό του Νοβορόσιυσκ, παρακάμπτοντας τα υπερσυνωστισμένα στενά του Βοσπόρου. Η αρχική του ετήσια χωρητικότητα ανέρχεται στα 35 εκατ. τόνους που αργότερα θα επαυξηθεί στα 50 εκατ. τόνους. Οι ρωσικές εταιρείες Ρόσνεφτ, Τράνσνεφτ και Γkάσπρομνεφτ θα έχουν συνολικό μερίδιο 51%. Οι ελληνικές επιχειρήσεις θα έχουν μερίδιο 24,5% και οι βουλγαρικές το υπόλοιπο 24,5%.

Σύμφωνα με διάφορες πηγές, διάφορες αμερικανικές επιχειρήσεις – όπως η Exxon Mobil ή η Chevron – ενδιαφέρονται να αποκτήσουν μερίδια στις επιχειρήσεις, αγοράζοντας πιθανώς μερίδια σε βουλγαρικές και ελληνικές επιχειρήσεις. Εάν είναι έτσι, κοινά οικονομικά συμφέροντα ενδεχομένως να φέρουν πιο κοντά της Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία.

Ο Επίτροπος ενέργειας της ΕΕ Άντρις Πίμπαλγκς. [Getty Images]

Ορισμένοι αναλυτές βλέπουν τον αγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη ως το πρώτο μεγάλο οικονομικό βήμα της Ρωσίας προς την περιοχή από το τέλος του ψυχρού πολέμου και τη διάσπαση της Σοβιετικής Ένωσης. Η Μόσχα, υποστηρίζουν οι αναλυτές αυτοί, επιζητεί τώρα με επιθετικότερο τρόπο να καταστεί σημαντικός πρωταγωνιστής σε μια από τις πλέον ευαίσθητες περιοχές της Ευρασίας. Ορισμένοι συσχετίζουν ακόμα και το ρόλο της Ρωσίας στη διαδικασία καθορισμού του καθεστώτος του Κοσσυφοπεδίου – ιδίως την απόφασή της να μη δεχθεί την εποπτευόμενη ανεξαρτησία – ότι συνδέεται με τις προσπάθειές της να αποκτήσει σταθερότερα θεμέλια στα Βαλκάνια.

Η Μόσχα υπήρξε βέβαια δραστήρια στο να καλλιεργήσει «φιλίες» με διάφορες χώρες στην περιοχή. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, εμφανίστηκε πρόσφατα υψηλόβαθμη αποστολή για την προαγωγή της εικόνας μιας δυνατής Ρωσίας με έναν εύρωστο ενεργειακό τομέα, που διαθέτει δισεκατομμύρια δολάρια για επενδύσεις σε ξένες αγορές. Η εισροή ρωσικών επενδύσεων έχει τη δυνατότητα να αυξήσει τον τουρισμό στην Ελλάδα καθώς και σε άλλα μέρη της περιοχής. Η Ρωσία βρίσκεται επίσης σε καλή θέση να ζητήσει την εύνοια χωρών που, για τον άλφα ή βήτα λόγο, αισθάνονται παραμελημένες από τη Δύση – τη Σερβία, για παράδειγμα.

Εν τω μεταξύ, θεατή είναι και η Ουάσιγκτον. Ο Τζωρτζ Μπους πραγματοποίησε την πρώτη επίσκεψη στην Αλβανία που έγινε από αμερικανό πρόεδρο εν ενεργεία, ο οποίος μετέβη και στη Βουλγαρία. Τα ενεργειακά θέματα ήταν πρωτεύοντα στην ατζέντα του. Η εδρεύουσα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αλβανοσκοπιανοβουλγαρική Εταιρεία Πετρελαίου (AMBO) προγραμματίζει την κατασκευή ενός δεύτερου πετρελαιαγωγού στην περιοχή, ο οποίος θα ανταγωνίζεται άμεσα με αυτόν της Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης. Η σύλληψη της ιδέας του έργου έγινε από την Halliburton Energy Corporation και έλαβε την υποστήριξη της κυβέρνησης των ΗΠΑ, η οποία διενήργησε μελέτη σκοπιμότητας.

Ο αγωγός ΑΜΒΟ θα έχει μήκος 912 χιλ. και θα μεταφέρει 35 εκατ. τόνους πετρελαίου ετησίως. Θα συνδέσει, για πρώτη φορά, τη Μαύρη Θάλασσα με την Αδριατική – και, σε ευρύτερη έκταση, την κεντρική Ασία με την ιταλική χερσόνησο και πέρα. Το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το 2012. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, θα συμβάλλει στη δημιουργία των απαιτούμενων συνθηκών για μια εξισορρόπηση των τιμών πετρελαίου στην παγκόσμια αγορά.

Με τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον να εξακολουθούν να επιδεικνύουν ενδιαφέρον στη ΝΑ Ευρώπη, ένας νέος πρωταγωνιστής – η ΕΕ – εισήλθε στο παιχνίδι. Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε, υπό όρους, την έγκρισή σε κοινή αίτηση της Ελλάδος και της Ιταλίας για τη σύνδεση των δικτύων φυσικού αερίου των χωρών αυτών μέσω αγωγού που θα διασχίζει την Αδριατική. Η κατασκευή του αγωγού αναμένεται να ξεκινήσει το 2008 και να ολοκληρωθεί το 2011. Η προβλεπόμενη ετήσια χωρητικότητά του ανέρχεται στα 8,8 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου.

Η Ρωσία, η Ελλάδα και η Βουλγαρία συμφώνησαν για την κατασκευή ενός νέου μεγάλου αγωγού ο οποίος θα παρακάμπτει τα συνωστισμένα στενά του Βοσπόρου [Αρχείο]

Οι Βρυξέλλες έδειξαν επίσης ενδιαφέρον και για ένα τρίτο έργο κατασκευής πετρελαιαγωγού, που θα ενώνει το ρουμανικό λιμάνι της Κωστάντζα, επί της Μαύρης Θαλάσσης, με το ιταλικό λιμάνι της Τεργέστης, επί της Αδριατικής. Ο αγωγός θα διέρχεται από τη Σερβία και ορισμένοι αναλυτές εκφράζουν το φόβο ότι οι διαπραγματεύσεις για το καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου θα επηρεάσουν το έργο και τη βιωσιμότητά του. Πάντως, πέντε χώρες της ΝΑ Ευρώπης – Κροατία, Ιταλία, Ρουμανία, Σερβία και Σλοβενία – δεσμεύτηκαν να ενισχύσουν τη συνεργασία για τον μήκους 1.856 χιλ. αγωγό, ο οποίος θα μεταφέρει περί τα 40 εκατομμύρια τόνους πετρελαίου ετησίως, σε πρώτη φάση, με τη δυνατότητα επαύξησης στα 90 εκατομμύρια τόνους.

Ο επίτροπος ενέργειας της ΕΕ Άντρις Πίμπαλγκς συμφώνησε για το έργο, μέσα σε ένα κλίμα ανησυχίας στην κοινότητα ότι θα πρέπει να οικοδομηθούν οι απαιτούμενες υποδομές που θα συνδέουν τις αγορές της ΕΕ με τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Η κίνηση της ΕΕ προκάλεσε δυσφορία στο Κρεμλίνο, εφόσον η Μόσχα μένει εκτός του έργου – μολονότι η ΕΕ σήμερα λαβαίνει το ήμισυ του αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου της από τη Ρωσία.

Η ζωηρότερη πρωτοβουλία των Βρυξελλών δηλώνει μια απόκλιση από το παρελθόν κατά το οποίο οι ευρωπαίοι ήσαν ικανοποιημένη με την προσέγγιση να αφήνουν την Ουάσιγκτον να ανησυχεί για την επιρροή της Μόσχας. Η ΕΕ ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο να αναλάβει τον έλεγχο του ενεργειακού της μέλλοντος. Με την αναμενόμενη αύξηση στην παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου κατά 41% κατά τα επόμενα 25 έτη, δεν αποτελεί έκπληξη.

Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις αυτού του έντονου ενδιαφέροντος στην ΝΑ Ευρώπη; Πολλοί τοπικοί αναλυτές προβλέπουν μια περίοδο σταθερότητας και εποικοδομητικού επενδυτικού κλίματος. Παράλληλα με τον ενεργειακό τομέα, θα ωφεληθούν και άλλοι τομείς όπως ο τουρισμός, οι μεταφορές, το εμπόριο και η αγορά ακινήτων, για να μην αναφέρουμε το έργο της κατασκευής του αγωγού. Όλα αυτά θα μπορούσαν να προσελκύσουν τις αναγκαίες επενδύσεις στις τοπικές κοινωνίες. Τα Βαλκάνια θα προσελκύσουν, για μια ακόμη φορά, παγκόσμια προσοχή αν και για τελείως διαφορετικούς λόγους από ότι κατά τη δεκαετία του 1990.

Ορισμένοι αναλυτές, ωστόσο, έχουν λιγότερο αισιόδοξη άποψη. Φοβούνται ότι η ενεργειακή πολιτική θα μπορούσε να οδηγήσει διάφορες αντιθετικές πολιτικές ομάδες σε πιθανές συγκρούσεις – αναζωπυρώνοντας μια ακόμη αναταραχή στην περιοχή. Ούτως ή άλλως, ισχυρίζονται, ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών αναταραχών στην περιοχή κατά τις προηγούμενες δεκαετίες είχε να κάνει με τις ενεργειακές φιλοδοξίες και την επιθυμία ελέγχου των προτεινόμενων διαδρόμων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η ιστορία θα μπορούσε να επαναληφθεί; Θεωρητικά, μια υπερισχύουσα Ρωσία θα μπορούσε να επιζητήσει τον έλεγχο των περισσοτέρων βασικών ενεργειακών διαδρόμων, πράγμα που θα ανανέωνε τον παλαιό στρατηγικό ανταγωνισμό Μόσχας και Ουάσιγκτον. Από την άποψη αυτή, η προσπάθεια εκτροχιασμού εκ μέρους της Ρωσίας της διαδικασίας για το καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου αποτελεί δυσοίωνα προάγγελο.

Λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, τα Βαλκάνια αναμένεται να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στο νέο ενεργειακό τοπίο που διαμορφώνεται στον 21 αιώνα. Η περιοχή βρίσκεται κοντά στη Ρωσία, τη Μέση Ανατολή και τη Δυτική Ευρώπη και έτσι αποτελεί προφανές σημείο επαφής όλων. Ο αναδυόμενος ρόλος τους συνεπάγεται και πιθανούς κινδύνους. Παράλληλα, θα μπορούσε να φέρει τις χώρες της βαλκανικής σε θέση να αναλάβουν μεγαλύτερο έλεγχο του μέλλοντός τους.