ΑΓΩΓΟΣ – Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΣΗΜΑΣΙΑ

Στο άρθρου μου με τίτλο Αγωγός – Η ιστορία ενός μνημονίου (04/05/07), και με αφορμή την επίσκεψη του κ. Σιούφα ως εκπροσώπου της Κυβέρνησης για να ενημερώσει του τοπικούς φορείς για το έργο της κατασκευής του αγωγού, προσπάθησα να αναπτύξω τα κρίσιμα στοιχεία του μνημονίου συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκομένων χωρών. Κάτι που μάλλον παράλειψε ο Υπουργός μιας και αναφέρθηκε σε όλα εκτός από την διακρατική συμφωνία και τις επιμέρους πτυχές της. Δεν ξέχασε όμως να αναφερθεί και με ιδιαίτερη έμφαση είναι η αλήθεια, στην γεωστρατηγική σημασία του, που αποτελεί και το μεγαλύτερο επιχείρημα των θιασωτών της κατασκευής του. Λογικό εκ πρώτης το επιχείρημα, γιατί αν θυμάμαι καλά οι αρχικές ιδέες για την υλοποίηση του αγωγού, δεν μιλούσαν τόσο πολύ για τις οικονομικές του πτυχές αλλά κυρίως για τα γεωστρατηγικά πλεονεκτήματα που θα αποκομίσει η χώρα. Αν και ομολογουμένως ιδιαίτερα πολύπλοκες και αλληλοεπηρεαζόμενες από πλήθος παραγόντων οι διακρατικές σχέσεις, όπως επίσης και τα συμφέροντα της εμπορίας και διακίνησης πετρελαίου, είναι εν τούτοις ενδιαφέρον να ασχοληθούμε με την βάση της συγκεκριμένης επιχειρηματολογίας.

Για να πραγματοποιηθεί αυτό όσο πιο αντικειμενικά γίνεται, θα χρησιμοποιήσω τα πρακτικά της ειδικής παρουσίασης που πραγματοποιήθηκε από τον εκπρόσωπο του Υπουργείου Εξωτερικών της χώρας κ. Τσακίρη Θεόδωρο, κατά τις εργασίες του συνεδρίου για την ενέργεια και ανάπτυξη της Θράκης, που πραγματοποιήθηκε στην πόλη μας υπό την αιγίδα του ινστιτούτου ενέργειας ΝΑ Ευρώπης, στις 28/04/2007. Όσοι διέθεσαν το χρόνο τους και την παρακολούθησαν, βγήκαν σοφότεροι.

Σύμφωνα με την συγκεκριμένη εισήγηση, από τις αρχικές σκέψεις, η υπηρεσιακή ηγεσία του Ελληνικού ΥΠΕΞ είχε κατανοήσει την γεωστρατηγική σημασία του αγωγού για την χώρα και είχε ενισχύσει σημαντικά την αρχική διπλωματική ενορχήστρωση του ζητήματος, πρωτίστως προς την Ρωσική πλευρά. Το πρόβλημα βέβαια με αυτή την πρωτοβουλία στην πρώιμη της φάση ήταν ότι αγνοούσε τα οικονομικά δεδομένα της προσφοράς πετρελαίου από την Κασπία. Η βασική οικονομική συνθήκη που ώθησε στην σκοπιμότητα κατασκευής του αγωγού έγινε πραγματικότητα το 2005 με τον υπερκορεσμό των Στενών του Βοσπόρου. Σε αυτό συνέβαλαν και οι συνεχείς προσπάθειες των Τουρκικών Αρχών να ελαχιστοποιήσουν τον διάπλου των Στενών για την οικολογική προστασία της Κων/πολης όπως επίσης και η προσπάθεια τους να ενισχύσουν την κατασκευή του δικού τους αγωγού Μπακού – Τσειχάν ως παρακαμπτηρίου των Στενών.

Σε γενικότερο επίπεδο ανάλυσης, συνεχίζει η εισήγηση, ο τερματισμός της Ρωσικής αναβλητικότητας μπορεί να αιτιολογηθεί και από τους εξής παράγοντες:

α) η πλήρης ενεργοποίηση του αγωγού Μπακού – Τσειχάν αποτέλεσε από κάθε άποψη μια σαφή γεωστρατηγική υποβάθμιση του ηγεμονικού της ρόλου στην περιοχή της Υπερκαυκασίας έναντι του Αζερμπαιτζάν. Η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή οδηγεί σε πιθανή ανάπτυξη αξιόλογων αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή Καυκάσου – Κασπίας με πρόφαση την ασφάλεια του συγκεκριμένου αγωγού, πράγμα που ενοχλεί την Ρωσία.

β) Η Ρωσο – Ουκρανική διένεξη για την παροχή φυσικού αερίου και οι δηλώσεις των αμερικάνων ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί τις εξαγωγές αερίου και πετρελαίου ως όπλα εκβιασμού, κατέστησαν κάτι περισσότερο από επιτακτική την με κάθε μέσο διάψευση αυτής της εικόνας της Ρωσικής αναξιοπιστίας που προσπαθούν να καλλιεργήσουν οι αμερικανικές υπηρεσίες.

γ) η δραστική επανακρατικοποίηση της Ρωσικής πετρελαϊκής βιομηχανίας.

Τι θα κερδίσει η Ελλάδα και ειδικότερα η Θράκη από αυτήν την φαινομενική Ρωσική επικυριαρχία, αναρωτάτε ο εισηγητής. Και συνεχίζει ότι η Ελλάδα από ποσοτική άποψη είναι ο λιγότερος ωφελημένος από αυτήν την ιστορία. Ελέγχει μόλις το 24,5% του έργου εκ των οποίο μόνο το 1% υπάγεται άμεσα στο Ελληνικό Δημόσιο και οι ελληνικές επιχειρήσεις αναμένεται να ξοδέψουν περισσότερα συγκριτικά με την Βουλγαρία για την μετατροπή της Αλεξανδρούπολης σε ικανό λιμένα εξυπηρέτησης δεξαμενόπλοιων μεγάλου όγκου με όλες τις συνακόλουθες αποθηκευτικές εγκαταστάσεις. Το Ελληνικό δε ποσοστό μπορεί να συρρικνωθεί στο μέλλον ακόμη περισσότερο στην περίπτωση που επιχειρήσουν να συμμετάσχουν στην κοινοπραξία και άλλες διεθνείς εταιρίες αμερικανικών συμφερόντων (Shell, Exxon κλπ). Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι ο αγωγός θα επιβαρύνει – τον ούτως ή άλλως – επιβαρημένο πετρελαιοδιάπλου του Αιγαίου αυξάνοντας την περιβαλλοντική επικινδυνότητα του σχεδίου, όμως σε κάθε περίπτωση καταλήγει ο ομιλητής, τα γεωπολιτικά και τα οικονομικά οφέλη της χώρας θα είναι υπερπολλαπλάσια. Από την μια πλευρά ο αγωγός θα προσφέρει πολύ σημαντική οικονομική ενίσχυση τοπικά τόσο με την μορφή των τελών διέλευσης – μέρος των οποίων θα απορροφηθεί από την περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης – όσο και υπό την μορφή των έργων κατασκευής και συντήρησης του. Τα σπουδαιότερα, ωστόσο, οφέλη του έργου είναι ποιοτικού χαρακτήρα και εδράζονται ως επί το πλείστον στην σφαίρα της γεωστρατηγικής. Τρία από αυτά είναι και τα πλέον προφανή:

α) αναβαθμίζεται πολλαπλάσια η γεωστρατηγική υπεραξία της χώρας έναντι του τουρκικού επιχειρήματος ότι η Άγκυρα αποτελεί ουσιαστικά την μόνη πύλη εξόδου των υδρογονανθρακικών αποθεμάτων της Κασπίας θάλασσας προς την Ευρώπη. Σε αυτό το σημείο σημειώνει επιπλέον ο κ. Τσακίρης ότι το εναλλακτικό σχέδιο της δημιουργίας του τουρκικού διαθρακικού αγωγού ενώ παρουσιάζει καλύτερα οικονομικά στοιχεία (μικρότερη χάραξη, κόστος κατασκευής κ.λπ) και είναι πιο ανταγωνιστικός, εν τούτοις έχει απορριφθεί εν τη γενέσει του από την Ρωσική πλευρά για γεωπολιτικούς λόγους.

β) η γεωγραφική τοποθεσία του αγωγού εστιάζει σε έναν κρίσιμο εθνικά χώρο και τα προαναφερθέντα γεωπολιτικά οφέλη, δημιουργούν συνθήκες ανάσχεσης κάποιας απειλής δίχως την χρήση στρατιωτικών μέσων.

γ) σε κάθε περίπτωση η ενεργοποίηση του αγωγού θα δημιουργήσει νέα δεδομένα στην περιοχή της Θράκης. Σε ένα ευρύτερο επίπεδο ανάλυσης ρίσκου, υπάρχει ο κίνδυνος δολιοφθοράς είτε του έργου είτε του τερματικού του σημείου στην Αλεξανδρούπολη. Αυτός ο κίνδυνος προέρχεται κυρίως από ισλαμικούς πυρήνες που προσπαθούν να βλάψουν τα συμφέροντα της Ρωσίας. Η δημιουργία ειδικών μονάδων ταχείας αντίδρασης και ειδικού σώματος προφύλαξης του αγωγού κρίνεται επιβεβλημένη.

Τα ανωτέρω αποτελούν τα κυριότερα σημεία της επίσημης ενημέρωσης του ΥΠΕΞ της χώρας για την σημασία του εν λόγω σχεδίου. Είναι σαφές ότι η οπτική γωνία που αναλύεται το θέμα δεν είναι συνολική αλλά εστιασμένη στις διεθνείς και γεωστρατηγικές επιπτώσεις του. Τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν είναι τα πλέον σημαντικά, τόσο για τις θετικές πτυχές του εγχειρήματος όσο και για τις αρνητικές. Επίσης, είναι σαφές ότι ανατρέπονται κάποια ιδεολογήματα που ακούγονται κατά κόρων κυρίως από τους θιασώτες του έργου, και καλό θα είναι να κατανοήσουμε τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται ώστε να αντιληφθούμε τα πραγματικά δεδομένα του έργου και όχι να εμμένουμε σε ιδεοληψίες και ανακρίβειες, προς δημιουργία εντυπώσεων.

Ας προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τα κυριότερα σημεία της εισήγησης του κ. Τσακίρη. Αποδέχεται με το πιο σαφή τρόπο ότι η Ελλάδα από ποσοτική άποψη είναι ο λιγότερος (ή ο μη) ωφελημένος από αυτήν την ιστορία μιας και το 1% μόνο υπάγεται άμεσα στο Ελληνικό Δημόσιο. Αν θέλουμε να προχωρήσουμε την ανάλυση λίγο παραπέρα και κρατώντας κάποιες επιφυλάξεις, αντιλαμβανόμαστε εύκολα ότι η συνέχιση των διαπραγματεύσεων θα οδηγήσει στην είσοδο και νέων εταιριών, αμερικανικών συμφερόντων αυτή τη φορά, με παράλληλη μείωση της συμμετοχής των ΕΛΠΕ. Στο τελικό επιχειρηματικό σχήμα, ως χώρα θα κατέχουμε, υπό πλήρη έλεγχο ή μη, μόνο το 1% και όχι το 24,5%. Αυτή η διαπίστωση αποτελεί μάλλον την μεγάλη αλήθεια στους κύκλους των διπλωματών αλλά δεν εκφράζεται δημόσια για προφανείς λόγους.

Αν και δεν εστιάζει την ανάλυση του στο περιβάλλον και στις αρνητικές επιπτώσεις που θα έχει η υλοποίηση ενός τέτοιου έργου, εν τούτοις ο κ. Τσακίρης παραδέχεται ότι ο αγωγός θα επιβαρύνει τον πετρελαιοδιάπλου του Αιγαίου αυξάνοντας την περιβαλλοντική επικινδυνότητα του σχεδίου και την πιθανότητα πρόκλησης κάποιου ατυχήματος. Γίνεται σαφές και με τον πιο επίσημο τρόπο ότι όλες οι εξαγγελίες για έναν πράσινο αγωγό αποτελούν μάλλον μια πολλή ωραιοποιημένη κατάσταση, μια μυθοπλασία. Όπως πολύ παραστατικά έχει ειπωθεί από πολλούς φορείς με οικολογικές ευαισθησίες, πράσινος θα είναι ο αγωγός μόνο αν τον βάψουμε σε αυτό το χρώμα!

Δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα και αναλύεται εκτενώς η πεποίθηση του ΥΠΕΞ ότι αναβαθμίζεται πολλαπλάσια η γεωστρατηγική υπεραξία της χώρας έναντι της Τουρκίας. Δέχεται βέβαια ο εισηγητής, ότι δεν τίθεται θέμα εναλλακτικού σχεδίου δημιουργίας του τουρκικού διαθρακικού αγωγού μιας και έχει απορριφθεί εν τη γενέσει του από την Ρωσική πλευρά για γεωπολιτικούς λόγους. Μια κρίσιμη παρατήρηση στο συγκεκριμένο επιχείρημα. Η Ρωσία η οποία είναι αυτή που επιχειρεί να διοχετεύσει τα αποθέματα πετρελαίου προς την δύση από άλλες δίαυλους πλην της Τουρκίας, έχει την δυνατότητα εναλλακτικών επιλογών. Είτε μέσω της Ελλάδας και του εν λόγω αγωγού, είτε μέσω άλλων οδεύσεων όπως ο άκρως ανταγωνιστικός ΑΜRO (Βουλγαρία, Σκόπια, Αλβανία), είτε μέσω Ρουμανίας κ.λπ. Όλα τα προηγούμενα είναι σχέδια εν εξελίξει, με ίδιο επίπεδο ωριμότητας και ίσες πιθανότητες υλοποίησης. Δηλαδή, σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία σύμφωνα με τα δικά της συμφέροντα, θα επιλέξει πως θα υποβαθμίσει την σημασία της Τουρκίας στον ενεργειακό χάρτη, χρησιμοποιώντας ή όχι την Ελλάδα. Εκούσια ή ακούσια θα έχουμε τα ίδια οφέλη μιας και σε κάθε περίπτωση, τα συμφέροντα μας συμπλέουν με αυτά της Ρωσίας. Εννοώ, ότι τα αποτελέσματα της δημιουργίας του AMRO αγωγού θα είναι τα ίδια με αυτά της δημιουργίας του BAP (Burgas – Alex/poli) αγωγού σε γεωστρατηγικό επίπεδο άσχετα αν δεν διέρχεται από ελληνικό έδαφος.

Ως ύστατο επιχείρημα, αναφέρεται ότι δημιουργούνται συνθήκες ανάσχεσης κάποιας απειλής δίχως την χρήση στρατιωτικών μέσων στην Θράκη μιας και πολλές χώρες θα επιδιώκουν την ηρεμία της περιοχής ώστε να διαφυλαχθούν τα συμφέροντα τους πάνω στον αγωγό. Η συγκεκριμένη διαπίστωση έρχεται σε αντίθεση με την αποδοχή που γίνεται ότι ο κίνδυνος δολιοφθοράς είτε του έργου είτε του τερματικού του σημείου στην Αλεξανδρούπολη είναι σημαντικός και η δημιουργία ειδικών μονάδων ταχείας αντίδρασης και ειδικού σώματος προφύλαξης του αγωγού κρίνεται επιβεβλημένη. Με άλλα λόγια, στον κίνδυνο που κατά ορισμένους ελλοχεύει σήμερα από την πολιτική της γείτονος στην περιοχή, θα προστεθούν και όλοι οι κίνδυνοι προερχόμενοι από την διεθνή τρομοκρατία. Το επιχείρημα ότι πλέον δεν χρειάζεται να αγοράσουμε ούτε ένα επιπλέον leopard για την ασφάλεια της Θράκης φαντάζει έωλο μπρος στην ανάγκη δημιουργίας μιας νέας στρατιωτικής δύναμης με συγκεκριμένη επιχειρησιακή αποστολή την προστασία του αγωγού, εκτός και αντί για όπλα έχουν νεροπίστολα! Βέβαια όλα αυτά με την αρωγή της χώρας και τα χρήματα όλως μας.

Κώστας Πορτοκαλίδης